Podstawowym warunkiem decydującym o efektach pracy w przygotowaniu do czytania jest prawidłowy słuch dziecka. Zaburzenia w słyszeniu utrudniają dziecku dostrzeganie subtelnych różnic między nimi.
Doskonalenie słuchu fonematycznego zaczyna się od wyodrębniania dźwięków mowy ludzkiej spośród szumów otoczenia. Tak więc ćwiczenia słuchowe z dziećmi, takie jak rozróżnianie w otoczeniu naturalnych dźwięków (np. syczenie pary, głosu gęsi – sss, brzęczenie muchy – bzz) prowadzą w rezultacie do analizy dźwiękowej wyrazów. Służą temu wszystkie zajęcia umuzykalniające, słuchowe i rozróżnianie głosów otoczenia, a także zabawy polegające na spostrzeganiu, różnicowaniu i określaniu zjawisk akustycznych ( rozróżnianie dźwięków znanych instrumentów muzycznych, środków lokomocji, głosów kolegów) .
Doskonalenie percepcji słuchowej następuje przede wszystkim w toku sytuacji naturalnych, rozmów, czynności podejmowanych przy różnych okazjach, w toku przedszkolnego dnia.
Ćwiczenia słuchu należą do najtrudniejszych. Program tych ćwiczeń obejmuje trzy główne działy:
– Analizę i syntezę wyrazów i zdań
– Analizę i syntezę sylabową wyrazów
– Analizę i syntezę głoskową wyrazów.
Ćwiczenia prowadzi się w następującej kolejności:
1. Stwierdzenie, że wyraz składa się z głosek.
2. Wyodrębnienie pierwszej głoski w wyrazie.
3. Wyodrębnienie ostatniej głoski w wyrazie.
4. Poszukiwanie wyodrębnionych o poznanych w izolacji głosek w środku wyrazu.
5. Liczenie głosek w wyrazie.
Wybrane przykłady zabaw kształcących słuch fonematyczny i umiejętność dokonywania analizy i syntezy słuchowej
- Powiedz, ile jest wyrazów w zdaniu: Ala ma lalkę. To jest książka
2. Jakie to słowo? – podajemy wyrazy sylabami, a dziecko mówi całe słowo, zaczynamy od krótkich wyrazów i przechodzimy do coraz dłuższych: no – ga – noga, mo – tyl –motyl
3. Powiedz, ile sylab (cząstek) jest w moim słowie? Wyklaszcz je. (Mówimy całe słowo, dziecko dzieli i klaszcze) wyrazy 1-sylabowe: kot, nos, las, miś, lis, płot, dzik, rów, rok, rak, wyrazy 2-sylabowe: motor – mo-tor, kajak – ka-jak, wazon – wa-zon, wyrazy 3-sylabowe: kanapa – ka-na-pa, dywany – dy-wa-ny, wyrazy 4-sylabowe: kaloryfer – ka-lo-ry-fer, krasnoludek- kras-no-lu-dek
4. Dodaj do mojej sylaby jakąś swoją, ale taką, żeby powstał konkretny wyraz (Dokończ słowo) ma – ma, ko-tek, li -zak, ru – ra, wo – da, ro – wer, las – ka, kred – ka, lis – tek, baj – ka
5. Powiedz, co słyszysz na początku? – Mówimy różne słowa, a dziecko rozpoznaje słuchowo, jaka głoska jest na początku wyrazu: lato – l, rower – r, oko –o, auto – a, krowa – k
6. Podaj kilka ( np. 2, 3, albo 5 ) słów, które zaczynają się np. na a, k, r, m, l, w, a ja ci podam kilka następnych na „a” – Ala, album, Agata, artysta, ananas, antena, atlas, auto, „r” – rower, rok, Roman, rajd, rura, radio, rak, rajtuzy, rolnik, rachunek
7. Co słyszysz na końcu wyrazu? Noga, krowa, nos, oko , lato, zając, liście, mydło, wazon, komputer, szal, itp.
8. Podaj mi 2, 3, 4, czy też kilka słów, które mają na końcu np. o, a, s, k, r, cz, Przykłady: s- las, lis, nos, stos, los, stos, pies, autobus, kaktus, kos, t- samolot, robot, zeszyt, sufit, lot, kot, młot, płot, a- mama, tata, kanapa, głowa, ręka, bluzka, kredka, o- lato, masło, oko, ucho, gorąco, zimno, ciasno, k- kok, rok, skok, mak, rak, kotek, młotek, dzik, cz- miecz, warkocz, zmywacz, palacz, ch- dach, mech, puch, brzuch, piach, duch, węch, itp.
9. Podaj mi słowo, które ma w środku wyrazu np. l, t, r, w, s, o, a, itd. r – Bartek, worek, karty, narty, kurtka, l- Ola, balon, walc, kalafior, polka, kolce
10. Co to za słowo? Jakie słowo powiedziałam? – Osoba dorosła podaje każdą głoskę osobno, ale nie przeciągając zbytnio, a dziecko mówi całe słowo. Zaczynamy od wyrazów prostych, krótkich, jeśli nie sprawiają one dziecku kłopotów, przechodzimy do coraz dłuższych: o-k-o, k-o-t, A-l-a, m-a-m-a, t-a-t-a, u-ch-o, rz-e-k-a, b-rz-u-ch, l-a-m-p-a, t-e-cz-k-a, b-l-u-z-k-a, p-o-d-ł-o-g-a, t-o-r-n-i-s-t-e-r, t-e-l-e-w-i-z-o-r, itp.
11. Powiedz, wymień mi, jakie słyszysz głoski w tym wyrazie – ćwiczenie odwrotne do ćw. 10. Dorosły podaje całe słowo, a dziecko rozkłada je na głoski, przy każdej głosce prostuje jeden paluszek, a potem je liczy.
Uwaga! Omijamy słowa ze zmiękczeniami!
Lato – l-a-t-o – 4 głoski, Ola – O-l-a – 3 głoski, szczotka – sz-cz-o-t-k-a – 6 głosek, czapka – cz-a-p-k-a – 5 głosek, dach – d-a-ch 3 głoski itp.
Opracowała: Elżbieta Słupik